Dożynki – Święto Plonów i Gospodarzy
Tradycyjnie dożynki obchodzone były w pierwszy dzień jesieni, podczas którego dziękowano bogom za plony i proszono o jeszcze lepsze w przyszłym roku. Ten ludowy zwyczaj Słowian i plemion bałtyckich, w różnych regionach zwany był też często wyżynkami, obrzynkami, wieńcem, wieńcowem (od najważniejszego ich symbolu – wieńca ze zbóż i kwiatów) lub okrężnem (od starodawnego obyczaju jesiennego obchodzenia, lub objeżdżania, czyli okrążania pól po sprzęcie zboża). Obrzęd dożynek prawdopodobnie związany był początkowo z kultem roślin i drzew, a następnie z pierwotnym rolnictwem.
Wraz z rozwojem gospodarki folwarczno-dworskiej w XVI wieku dożynki zagościły
na dworach majątków ziemskich. Urządzano je wówczas głównie dla żniwiarzy
(służby folwarcznej i pracowników najemnych) w nagrodę za wykonaną pracę przy
żniwach i za zebrane plony. Stanowiące ukoronowanie całorocznego trudu
gospodarskiego obchodzone były po zakończeniu wszystkich najważniejszych prac
polowych i po zebraniu plonów (głównie plonu zbóż). U schyłku XIX wieku, wzorem
dożynek dworskich, ponownie zaczęto urządzać dożynki chłopskie, gospodarskie.
Bogaci gospodarze wyprawiali je dla swych domowników, rodziny, parobków i
najemników.
Dożynkom towarzyszyły różne praktyki i zwyczaje, związane np. z ostatnią garścią, kępą lub pasem niezżętego zboża, które po żniwach czas jakiś pozostawiano na pustym już polu dla ciągłości urodzaju. Pozostawione na polu kłosy zwano przepiórką (na Mazowszu i
Podlasiu), brodą (we wschodniej części Mazowsza), kozą (w Małopolsce), pępem
lub pępkiem (w Wielkopolsce), perepełką (na kresach wschodnich); zwano je także
wiązką, wiązanką lub garstką. Ścinane były uroczyście przez najlepszego
kośnika, po czym wręczane były najlepszym żniwiarkom do uplecenia wieńca.
W niektórych regionach niemniej ważny był ostatni zżęty snop zboża, który w
celu udekorowania (zwyczaj ten na przełomie XVIII i XIX wieku niemal całkowicie
wyparło przybyłe z Niemiec dekorowanie choinki) przechowywano aż do Święta
Godowego. W tych to regionach przyszłoroczny siew rozpoczynano z ziarna
pozyskanego z tegoż właśnie snopa. W późniejszym okresie rolę tą przejął
wieniec dożynkowy, przechowywany w stodole do kolejnego roku (do nowego siewu),
z którego wykruszone ziarna wsypywano do worków z ziarnem siewnym.
Wicie wieńca z pozostawionych na polu zbóż, z kiści czerwonej jarzębiny, orzechów, owoców, kwiatów i kolorowych wstążek rozpoczynało obchody dożynek. Wieńce te zwykle miewały kształt wielkiej korony lub koła. W przeszłości umieszczano w nich także żywe (z czasem sztuczne) koguty, kaczęta lub małe gąski, co miało zapewniać piękny i zdrowy przychówek gospodarski. Wieniec dożynkowy zwany bywał również „plonem”, bo też i
uosabiał wszystkie zebrane plony oraz urodzaj. Niosła go na głowie lub na wyciągniętych rękach (zazwyczaj przy pomocy parobków i innych żeńców, w związku
z ciężarem tegoż wieńca) najlepsza żniwiarka. Za nią postępował orszak
odświętnie ubranych żniwiarzy, niosących na ramionach wyczyszczone i przybrane
kwiatami kosy oraz sierpy. Wieniec niesiono do świątyni lub do wcześniej
zaproszonego kapłana w celu poświęcenia, a następnie ze śpiewem w uroczystym
pochodzie udawano się do dworu lub do domu gospodarza dożynek, gdzie zazwyczaj
organizowano biesiady z poczęstunkiem i tańcami.
Współcześnie uroczystości dożynkowe mają zarówno religijny jak i ludowy
charakter, powiązany z zabawą z okazji zakończenia zbiorów (naturalnie
podziękowania za plony składane są z reguły chrześcijańskiemu Bogu i Matce
Bożej. Ceremoniom dożynkowym przewodniczą Starosta i Starościna dożynkowi. Najpierw wnoszone są wieńce dożynkowe wykonane z kłosów zbóż, owoców, warzyw, polnych kwiatów (często podlegające konkursowi). Następnie Starosta i Starościna
wręczają bochen chleba upieczonego z mąki pochodzącej z ostatnich zbiorów
Gospodarzowi dożynek. Gospodarzem najczęściej jest kapłan, a w przypadku
dożynek świeckich przedstawiciel lokalnej administracji państwowej bądź
samorządowej (w przypadku kiedy uroczystość ma charakter religijny, odprawiany
jest obrzęd liturgiczny). Następnie składane są symboliczne dary z najnowszych
plonów, przetwory mięsne, owoce – często stanowią one wystawę osiągnięć
lokalnych rolników. Dożynki kończy najczęściej festyn ludowy.
Bibliografia:
* Barbara Ogrodowska 2004. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: Muza
SA, ISBN 83-7200-947-3;
Źródło: http://www.eioba.pl/a/2too/swieto-plonow-dozynki#ixzz25P7znTLh
