24 listopada 2017r. w Centrum Sportowo-Dydaktycznym – PWSZ w Sanoku odbyło się widowisko historyczne „Im twierdzą był każdy próg” w ramach projektu „Niech połączy nas historia”, dofinansowanego z Wieloletniego Programu Niepodległa na lata 2017 – 2021, w ramach Programu Dotacyjnego Niepodległa.
Zapraszamy do obejrzenia retransmisji przygotowanej przez portal esanok, dostępnej pod adesem:
Projekt LGD Dolina Sanu „Niech połączy nas historia” ma na celu przywrócenie pamięci o lokalnych bohaterach i wydarzeniach związanych z odzyskiwaniem niepodległości przez Polskę w wymiarze lokalnym. Jest to ukazanie wydarzeń znanych z kart historii w ujęciu lokalnym, widzianych i interpretowanych przez zwykłego mieszkańca Ziemi Sanockiej. Inscenizacja jest przekrojem przez najważniejsze wydarzenia historyczne na Ziemi Sanockiej, począwszy od Konfederacji Barskiej, na odzyskaniu Niepodległości w 1918r. skończywszy. Jest to też swoisty obraz społeczeństwa tamtych lat – szlachta, chłopi, mieszczanie, bojownicy o wolność, społecznicy, politycy, intelektualiści i wreszcie cisi bohaterowie, o których nikt nie wspomniał na kartach historii. Akcja toczy się na „każdym progu” bo i na zamku, we dworze, w szkole i wiejskiej ubogiej chacie. Wszystkie wątki i osoby łączy jedno – Miłość do Ojczyzny i pragnienie wolności silniejsze niż zaborcze armie. Tak jak wtedy mieszkańców Ziemi Sanockiej łączyła wspólna sprawa, tak i teraz Niech połączy nas wspólna historia.
Dla lepszego odbioru widowiska nakreślimy rys historyczny wydarzeń…
Scena I – „Jakub Ignacy Bronicki prowadzi 6000 szabel na odsiecz Krakowowi”
Ziemia sanocka to jedna z większych ziem Pierwszej Rzeczypospolitej,
Była częścią województwa ruskiego, ze stolicą we Lwowie.
Konfederacja barska uważana przez niektórych historyków za pierwsze polskie powstanie narodowe została zawiązana 29 lutego 1768 roku w Barze. Skierowana przeciwko królowi Polski Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającej go Rosji.
Jakub Ignacy Bronicki , dziedzic Nowotańca dla potrzeb Konfederacji Barskiej, uzyskał w Lesku od Kantego Ossolińskiego milicję nadworną, amunicję, dziewięć armat, pełne oporządzenie dla 50 ludzi i tysiąc czerwonych złotych. 6 lipca 1768 Bronicki w obozie pod Sieniawą obwołany został marszałkiem konfederackim. W czasie generalnego zjazdu szlachty sanockiej i dukielskiej, skupił około 6 tys. ludzi, ogłaszając akt konfederacji Ziemi sanockiej.
Scena II „W wiejskiej chacie”
Na przestrzeni kilku pokoleń Polska nie istniała, ponieważ sąsiednie mocarstwa postanowiły nazwę „Polska” wymazać z historycznych dokumentów. Narodowa tragedia rozpoczęła się w 1772 roku. Rosja, Prusy i Austria dokonały pierwszego rozbioru Polski. W 1793 miał miejsce II rozbiór Polski, w 1794r. wybuchło polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom – insurekcja kościuszkowska. W Krakowie na Rynku Głównym ogłoszono akt powstania. Tadeusz Kościuszko został najwyższym naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych z władzą dyktatorską. W powstaniu po raz pierwszy odwołano się do całego narodu, w tym i do chłopów. Pod Połańcem Kościuszko wydał Uniwersał, w którym znosił przywiązanie chłopów do ziemi, zapewniał im nieusuwalność z gruntów, a chłopom biorącym udział w powstaniu zmniejszał pańszczyznę. Insurekcja zakończyła się 16 listopada 1794, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach. Po upadku powstania Austria, Prusy i Rosja dokonały 24 października 1795 roku trzeciego rozbioru Polski. Państwa zaborcze pozbawiły Polaków Ojczyzny.
Przez te lata niewoli zaborcy próbowali narzucić Polakom swoją kulturę, język, obyczaje i religię. Ale dzięki patriotycznemu sercu naszych pradziadów najcenniejsze wartości zostały uratowane. W ubogiej wiejskiej chacie odbywała się edukacja patriotyczna, polegająca na nauce modlitw, przekazywaniu tradycji i obyczajów.
Scena III – „Franciszek Ksawery Krasicki – ostatni obrońca sanockiego zamku”
Franciszek Ksawery Krasicki herbu Rogala (ur. 10 lipca 1774, zm. 25 kwietnia 1844 w Posadzie Leskiej) – generał, powstaniec kościuszkowski, napoleoński, naczelnik powstania antyaustriackiego w ziemi sanockiej, obrońca zamku w Sanoku w 1809, prezes Komitetu Patriotycznego, powstaniec listopadowy, dziedzic zamku w Lesku.
Związał się długoletnią przyjaźnią z poetą z Wincentym Polem. Według jego projektu odremontował zamek w Lesku, którego właścicielem został potem jego syn Edmund Konrad Krasicki z Siecina. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 roku, bił się pod Zieleńcami, Boruszkowcami, za bitwę pod Dubienką otrzymał Order Virtuti Militari i awans na chorążego. Ksawery Franciszek Krasicki w 1794 jako oficer (major kawalerii narodowej) dowodził w insurekcji kościuszkowskiej. Nagrodzony złotą obrączką Ojczyzna Obrońcy Swemu nr 9. W 1809 roku dowodził w wojnie polsko-austriackiej m.in. w czerwcu w ostatniej obronie zamku sanockiego przed wojskami austriackimi. Został odznaczony Medalem Zasługi Wojskowej. Podczas powstania listopadowego był przewodniczącym Komitetu Pomocy dla Powstania Listopadowego na terenie Galicji. Zmarł w Posadzie Leskiej 25 kwietnia 1844. W Sanoku na placu św. Jana przy willi rodziny Zaleskich znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena, ufundowana w 1810 roku przez Krasickiego jako votum, za ocalenie życia podczas salwowania się ucieczką konno, stromym zboczem do Sanu, po nieudanej, ostatniej obronie zamku sanockiego przed Austriakami, w czerwcu 1809 roku. Poniżej willi, na skarpie przy Schodach Zamkowych znajduje się wmurowana w skałę tablica upamiętniająca Krasickiego i jego towarzyszy za ostatnią obronę zamku sanockiego przed Austriakami w czerwcu 1809, ustanowiona w 1909 w setną rocznicę wydarzenia. Została ufundowana przez Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. Inskrypcja głosi: Pamięci Ksawerego Krasickiego i towarzyszy, za bohaterski czyn przy ostatniej obronie zamku sanockiego w czerwcu 1809 roku. W stuletnią rocznicę Tow. Upiększ. M. Sanoka napis ten umieściło. W 1913 imieniem Ksawerego Krasickiego nazwano ulicę w Sanoku.
Scena IV
Pożegnanie powstańca – Wincenty Morze
Wincenty Morze (ur. 1809, zm. 10 stycznia 1882) – żołnierz, powstaniec listopadowy, właściciel ziemski.
Brał udział w powstaniu listopadowym jako chorąży w szeregach 5 Pułku Strzelców Konnych. 8 czerwca 1831 został odznaczony Srebrnym Krzyżem Wojskowym Orderu „Virtuti Militari” V Klasy (nr 1615).
Jego żoną została Sabina (1812-1901), córka Floriana Giebułtowskiego. Po śmierci teścia, Wincenty Morze został właścicielem folwarku w Strachocinie, w tym dworu. W 1870 został wybrany z grupy większych posiadłości do rady c. k. powiatu sanockiego, reprezentując własność ziemską jako właściciel dóbr tybularnych. Został wówczas zastępcą członka wydziału powiatowego. Był zastępcą członka C. K. Powiatowej Komisji Szacunkowej Zmarł w 1882]. Został pochowany na cmentarzu w Strachocinie (nagrobek stanowi ułamana kolumna na cokole).
Scena V
Ostatnie spotkanie Wincentego Pola z Fraciszkiem Ksawerym Krasickim, oddające nastoje rozczarowania po upadku powstania listopadowego i braku nadziei na kolejne zrywy niepodległościowe.
Scena VI
„Naszego pana nie damy” – rabacja galicyjska na Ziemi sanockiej.
W roku1846 na ziemiach zaboru austriackiego rozgorzało Powstanie Krakowskie,
w które angażowali się obok szlachty i elit chłopi, rzemieślnicy.
Powstanie upadło, a jednym z głównych powodów była tzw. „rabacja galicyjska”, czyli inspirowany przez zaborcę bunt chłopów przeciwko szlachcie. Władze austriackie podburzyły chłopów przeciwko właścicielom folwarków i powstanie antyaustriackie przerodziło się w ogólną anarchię, generalną rozprawę z dworami pańskimi. W Strachocinie wydarzenia nie przebiegały tak dramatycznie jak w okolicy. Zrabowano jednak dwór (napastnikami byli chłopi z sąsiednich wsi), a jego właściciel, Florian Giebułtowski, musiał z niego uchodzić, schronił się u jednego z mieszkańców wsi, Szymona Andrzeja Kucharskiego. Zabudowania dworskie przed spaleniem obronili mieszkańcy wsi.
Scena VII
Powstańcze wspomnienia prof. Antoniego Gołkowskiego
Antoni Gołkowski herbu Strzemieńczyk (ur. ?, zm. 18 kwietnia 1914 lub 1915/1916) – powstaniec styczniowy, nauczyciel
Podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim. Brał udział w powstaniu styczniowym 1863 służąc w oddziałach Leona Czechowskiego i Józefa Wysockiego, którego był adiutantem i uczestniczył w wyprawie na Radziwiłłów (połowa 1863). Był kurierem, odbywał misje powstańcze. Przy jego udziale dokonano ujawnienia i schwytania szpiega carskiego, kpt. Rykowa / Nikeforowa.
Został nauczycielem. Pracował jako zastępca nauczyciela c. k. gimnazjum w Rzeszowie, a następnie reskryptem Wysokiego c. k. Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 9 lipca 1887 otrzymał posadę nauczyciela w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku. Rozporządzeniem Wysokiej C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 10 września 1890 został zatwierdzony w zawodzie nauczycielskim i mianowany c. k. profesorem]. W sanockim gimnazjum wykładał język polski, historię powszechną, geografię, historię kraju rodzinnego. Reskryptem C. K. Ministra Wyznań i Oświecenia z 28 maja 1906 został przeniesiony w stały stan spoczynku z dniem 20 czerwca 1906. O jego osobie w kontekście udziału w powstaniu oraz nauki w gimnazjum wspominali w publikacji pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958 z 1958: Stanisław Rymar, dr Jan Świerzowicz i dr Karol Zaleski.
Antoni Gołkowski zamieszkiwał wraz z żoną na pierwszym piętrze domu rodziny Zaleskich w Sanoku. Według Jadwigi Zaleskiej zmarł ok. 1915/1916 podczas I wojny światowe. J.Zaleska po latach wspominała, że przy eksportacji z domu rodziny Zaleskich trumny ze zwłokami A. Gołkowskiego, na której została położona konfederatka, hołd byłemu powstańcowi oddali żołnierze Armii Imperium Rosyjskiego, którzy wówczas zajmowali Sanok.
Scena VIII
Miało jej nie być, a jest Niepodległa Polska
W Sanoku 20 października 1918 roku powołano Komitet Obrony Narodowej, na czele stanął Wojciech Ślączką i Adam Pytel. Przejęcie koszar nastąpiło 1 listopada 1918 r. przez delegację: burmistrz dr. Paweł Biedka – przewodniczący, kpt. Antoni Kurka, kpt. Franciszek Stok, kpt. Eugeniusz Hoffman, dh prezes „Sokoła” Adam Pytel.
scena IX
Przysięga Wojska Polskiego
13 XII 1918 Na sanockim rynku odbyła się przysięga pierwszych oddziałów Wojska Polskiego- 2 Pułku Strzelców Podhalańskich.
Fotorelacja pod adresem:
https://www.facebook.com/pg/NiechPolaczyNasHistoria/photos/?tab=album&album_id=883149735191596
